Krzysztof Bilica ETIUDY CHOPINA w jego „jednym sposobie…”
W grudniu 2022, z inicjatywy fundacji Kulturalny Szlak i przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ukazała się się w wydawnictwie Astraia książka Krzysztofa Bilicy zatytułowana ETIUDY CHOPINA w jego „jednym sposobie”.
Tytuł książki powinien zastanowić dociekliwych. Na pierwszym miejscu widnieją Etiudy Chopina ze znamiennymi słowami kompozytora o nich samych (w Jego „jednym sposobie”), potem wszakże został wskazany punkt widzenia, z jakiego będą one przeze mnie rozważane, a będą rozważane przede wszystkim z perspektywy dźwięków węzłowych i figur migotliwych. W książce zatem ograniczę do niezbędnego minimum poruszanie dość znanych zagadnień: harmoniki etiud, ich proweniencji, ekspresji, dynamiki, agogiki, artykulacji, kolorystyki czy związanej z nimi techniki pianistycznej (aplikatury, pedalizacji, frazowania), napomknę tylko o dziewiętnastowiecznych fortepianach, wspomnę o fakturze i funkcji Etiud opus 10, opus 25 i Dbop. 36 (Etiud dla Méthode des Méthodes), zaledwie musnę ich historię i recepcję, a o kwestie formy, melodyki, chromatyki czy rytmiki poszczególnych etiud zahaczę przy okazji analiz każdej z nich. Podobnie też nie uwzględnię dostatecznie punktów widzenia dyscyplin pozamuzycznych, kontekstowych, np. historii epoki, historii sztuki, teorii literatury i literaturoznawstwa, kulturoznawstwa i językoznawstwa, antropologii, socjologii i ekonomii, matematyki i fizyki, akustyki i teorii informacji, filozofii i teologii, semiotyki, psychologii i fizjologii słyszenia, medycyny i neurobiologii itd. (nb. ku arachnologii zwrócę się – przy rozważaniu Etiudy gis-moll – jedynie na prawach anegdoty; bo czemużbym nie mógł skorzystać z prawa do anegdoty?). Nie można będzie przeto uznać mojej książki za pełną, historyczną i systematyczną monografię etiud Chopina. Jeszcze za wcześnie na taką monografię, a gdy się taka pojawi, może mieć – przy coraz silniejszym i powszechniejszym nastawieniu w świecie nauki na wąską specjalizację – raczej wielu współautorów niż jednego autora. Zresztą w miarę rozwoju chopinologii odkrywać będziemy coraz to nowsze aspekty twórczości Chopina. Można będzie natomiast uznać moją książkę za monograficzne opracowanie zagadnienia szczegółowego, zasygnalizowanego w drugiej części jej tytułu. Jest to zagadnienie w muzykologii nowe, choć zjawiska będące jego przedmiotem występowały w praktyce muzycznej od dawna, a w swym największym nasileniu – przez kilkuwiekowy okres panowania w muzyce europejskiej dwóch wielkich i mocno powiązanych ze sobą systemów: tonalnego dur-moll i metrorytmicznego. To nowe zagadnienie otwiera wrota nowym możliwościom badawczym. Analizowanie dźwięków węzłowych i figur migotliwych pozwala między innymi na wniknięcie do wnętrza utworu, na zgłębienie jego morfologii, na poznanie anatomicznych szczegółów jego budowy. Praca zrealizowana w roku 2014 w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wyróżnienie w Konkursie Narodowego Centrum Kultury na najlepszą pracę w zakresie historii muzyki polskiej w roku 2016.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu „Muzyczny ślad“, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca.
Krzysztof Bilica, ur. 1946 we Wrocławiu, muzykolog, eseista, aforysta, prozaik. Studiował dwa lata prawo na Uniwersytecie Wrocławskim, pełne studia muzykologiczne odbył na Uniwersytecie Warszawskim (dyplom magistra 1972), ukończył ponadto studia podyplomowe z edytorstwa muzycznego – w Akademii Muzycznej w Krakowie.
W roku 2008 obronił tamże rozprawę doktorską Kadencja polska w utworach Fryderyka Chopina jako wyraz oddziaływania systemu akcentuacyjnego XIX-wiecznej polszczyzny na muzykę narodową (promotorem był prof. dr hab. Mieczysław Tomaszewski). W latach 1972–1974 pracował w Polskim Wydawnictwie Muzycznym w Krakowie, następnie 1974–2001 jako redaktor Wydawnictwa Naukowego PWN w Warszawie (dla encyklopedii uniwersalnych PWN, papierowych i multimedialnych, napisał lub zredagował ponad 10 tysięcy haseł muzycznych). W latach 2008-2012 był redaktorem czasopisma „Ruch Muzyczny”, gdzie prowadził działy historii muzyki i recenzji książek muzycznych, pisał też felietony Od Redakcji. Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich w Sekcji Muzykologów (zasiadał kilkakrotnie w jej Zarządzie). Autor kilku książek: zbioru felietonów radiowych Telefony z Eufonii 1995, zbioru esejów Wokół Chopina i Polski 2005, eseju W Warszawie i Petersburgu: Ogiński, Glinka, Moniuszko 2017), a także oczekującej na wydanie rozprawy Etiudy Chopina w Jego „jednym sposobie”, wyróżnionej w roku 2017 w Konkursie Narodowego Centrum Kultury na najlepszą pracę z historii muzyki polskiej, wreszcie – około dwustu artykułów, esejów, recenzji, felietonów, publikowanych w rozmaitych czasopismach i seriach wydawniczych. Uczestniczył w kilkudziesięciu konferencjach muzykologicznych. Wprowadził do języka muzykologii nowe terminy, m.in. „figury migotliwe”, „klauzule sarmackie”, „kadencja polska”. Uprawia również małe formy prozatorskie (opowiadania) i aforystykę; wydał dwa tomiki aforyzmów (Słownik wyrazów własnych 1995, Myślnik. 303 aforyzmy z „Przekroju” 2009), 2002–2012 prowadził w tygodniku „Przekrój” autorską rubrykę aforystyczną; jego aforyzmy weszły do wielu antologii polskich, rosyjskich, serbsko-chorwackich, włoskich. Był kilkakrotnym stypendystą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stypendystą m. st. Warszawy, ZAiKS-u. W roku 2012 otrzymał Nagrodę im. Witolda Hulewicza – „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chopinologii oraz leksykografii muzycznej”, a w roku 2016 Nagrodę Fundacji MEAKULTURA – „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie krytyki muzycznej”.